تبریز، این شهر تاریخی و فرهنگی، قرن‌هاست به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز تولید فرش دستباف در جهان شناخته می‌شود. فرش‌های تبریز با طرح‌های ظریف، رنگ‌آمیزی استثنایی و کیفیت بی‌نظیر خود، همواره مورد توجه تجار و هنرشناسان سراسر جهان بوده‌اند. این شهر نه تنها در حفظ سنت‌های فرش‌بافی پیشرو بوده، بلکه همواره در ابداع طرح‌ها و تکنیک‌های جدید نیز پیشگام بوده است.
جناب اسماعیل فرجی، وارث سنتی خانوادگی در صنعت فرش‌بافی هستند. خاندان ایشان بیش از هفت نسل است که در این حرفه فعالیت دارند. پدر و پدربزرگ از استادکاران به نام فرش تبریز بودند و خود ایشان از کودکی در این محیط بزرگ شده‌اند. خاطرات تک تک پسران پ دختران این خاندان با بوی پشم، رنگ‌های گیاهی و صدای دارهای قالی‌بافی عجین شده است.
در دوران اوج فعالیت خانوادگی، یعنی در سال‌های قبل از جنگ جهانی دوم، کارگاه‌های خاندان فرجی یکی از مهم‌ترین تولیدکنندگان فرش ابریشمی در منطقه بودند. آن ها با چندین شرکت معتبر آلمانی همکاری نزدیک داشتند و برای آلمانی ها ابریشمی خالص با بالاترین کیفیت ممکن تولید می‌کردند. آقای ابریشم‌چی، نماینده شرکت‌های آلمانی در تبریز، شخصاً بر کیفیت کار آن ها نظارت داشت.
پس از جنگ جهانی دوم و تغییر شرایط سیاسی و اقتصادی، فرش فرجی استراتژی خود را تغییر داد و شروع به تولید فرش‌های بزرگ ابریشمی در ابعاد ۱۰۰ تا ۱۵۰ متری کرد که در نوع خود بی‌نظیر بودند. این فرش‌های عظیم الجثه برای تالارهای پذیرایی مجلل و کاخ‌های سلطنتی طراحی می‌شدند و هر کدام ماه‌ها زمان برای بافت نیاز داشتند.
با تغییر سلیقه بازار جهانی در دهه‌های بعد، فرش فرجی به تولید فرش‌های پشمی با کیفیت بالا روی آورد. در این دوران بود که دو طرح انقلابی “گل بزرگ” و “گل کوچک” را ابداع کردند که به سرعت به استانداردی در صنعت فرش تبریز تبدیل شدند. این طرح‌ها که ترکیبی از سنت و نوآوری بودند، نشان‌دهنده ذهن خلاق استادکاران تبریزی است.
در اوج فعالیت کارگاه‌های فرجی، حدود ۴۰۰ دستگاه دار قالی‌بافی فعال موجود بود که در نقاط مختلف شهر پراکنده بودند. در برخی دوره‌ها، نزدیک به ۱۰۰۰ هنرمند و کارگر ماهر برای فرش فرجی کار می‌کردند. آن ها یک سیستم تولید یکپارچه داشتند که تمام مراحل از تهیه مواد اولیه تا رنگرزی و بافت تحت نظارت مستقیم خاندان انجام می‌شد. حتی رنگ‌های گیاهی را خودشان از مواد طبیعی تهیه می‌کردند تا از ثبات رنگ و کیفیت آن مطمئن باشند.
صادرات فرش‌های فرجی به اروپا، به ویژه آلمان، در آن سال‌ها بسیار گسترده بود. جالب است بدانید که در برخی کاتالوگ‌های تجاری آلمان، فرش‌های فرجی به عنوان نمونه‌ای از بهترین تولیدات شرقی معرفی می‌شدند. خاندان نمایشگاه‌های اختصاصی در چندین شهر بزرگ اروپایی داشت و ارتباط نزدیکی با تجار بین‌المللی برقرار کرده بود.
اما متأسفانه به مرور، این شکوه و رونق به تدریج کاهش یافت. امروز تنها با چند تن از شرکای قدیمی خود در آلمان در ارتباط هستند و تجارت به مقادیر بسیار محدودی کاهش یافته است.
اگرچه شرایط فعلی دشوار است، اما بزرگ خاندان (حاج اسماعیل فرجی سریر) به آینده صنعت فرش دستباف ایران امیدوارند.ایشان اعتقاد دارند: این هنر کهن که بخشی از هویت فرهنگی ایران زمین است، قطعاً راه خود را در جهان امروز پیدا خواهد کرد. ما نیازمند حمایت‌های دولتی، ایجاد راه‌های جدید برای صادرات و معرفی این هنر به نسل جوان هستیم.
در پایان این پیر دانا چنین آرزو می‌کنند: امیدوارم روزی برسد که دوباره شاهد رونق این صنعت اصیل باشیم و فرش دستباف ایرانی جایگاه واقعی خود را در بازارهای جهانی بازیابد. این میراث گران‌بهای گذشتگان ما، سزاوار آن است که با عزت و سربلندی به آیندگان منتقل شود.
