در شهر تبریز که همواره به عنوان دروازه تمدن و مهد صنعت در شمال غرب ایران شناخته می‌شود، برخی مشاغل سنتی هستند که نه تنها امرار معاش می‌کنند، بلکه تاریخ شفاهی شهر را سینه به سینه روایت می‌کنند. آهنگری، یکی از کهن‌ترین این حرفه‌هاست؛ هنری که در آن، فولاد با حرارت کوره و ضربات دقیق چکش، شکل می‌گیرد و به ابزاری کاربردی و هنری بدل می‌شود. کارگاه «آهنگری ایرانخواه»، که امروزه توسط نسل دوم خانواده اداره می‌شود، نمادی از تداوم این میراث است؛ میراثی که اکنون بیش از ۷۰ سال قدمت دارد و همچنان در رهلی بازار تبریز می‌تپد.
ریشه این کارگاه به سال ۱۳۳۱ هجری شمسی باز می‌گردد، زمانی که آقای احمد ایرانخواه تصمیم گرفت تا هنر آهنگری را به صورت مستقل در تبریز بنیان نهد. آقای احمد ایرانخواه، برای کسب دانش کامل این حرفه، به قزوین سفر کرد و شاگردی استاد آقا مهدی را برگزید. این دوره کارآموزی زیر نظر یکی از برجسته‌ترین استادان آن زمان، به او این امکان را داد تا سبکی منسجم، دقیق و مورد اعتماد را در تبریز پایه‌گذاری کند. محصولات اولیه این کارگاه، به دلیل کیفیت بالای ساخت و دوام، به سرعت توجه‌ها را جلب کرد و در سال‌های ابتدایی، بخش قابل توجهی از تولیدات برای مصارف خاص مورد استفاده قرار می‌گرفت.
اولین محل فعالیت این کارگاه، در یکی از بافت‌های قدیمی و اصیل شهر، پشت مسجد کبود تبریز در خیابان کهنه (کهنه‌خیابان)، قرار داشت. این مکان، به دلیل نزدیکی به بازارهای سنتی، فرصت مناسبی برای عرضه محصولات و جذب مشتریان فراهم آورد.
با گذشت زمان و فرا رسیدن دوران بازنشستگی پدر، میراث‌دار اصلی این هنر، پسرشان آقای محمد ایرانخواه شدند. محمد ایرانخواه، که از ده‌سالگی به همراه پدر و برادر وارد این حرفه شده بود، اکنون حدود ۴۲ سال سابقه فعالیت مستمر در آهنگری دارد. این اشتغال طولانی مدت، نشان از عمق تعهد او به حفظ شغل خانوادگی دارد. برادر ایشان نیز در کنار محمد آقا، در این حرفه فعالیت می‌کند و درآمد اصلی خانواده همچنان از این هنر اصیل تأمین می‌شود.
در سال ۱۳۴۸، کارگاه آهنگری ایرانخواه به مکانی جدید و پررونق‌تر منتقل شد: بازارچه رنگی تبریز (رهلی بازار). این انتقال، نشان‌دهنده بلوغ کارگاه و نیاز به فضای بیشتر برای پاسخگویی به تقاضای فزاینده بود. از آن زمان تا به امروز، این کارگاه در همین محل ثابت مانده و به عنوان یک قطب سنتی در رهلی بازار تبریز به حیات خود ادامه داده است.
آقای محمد ایرانخواه، به عنوان یک آهنگر باتجربه، به خوبی از سختی‌ها و چالش‌های این مسیر آگاه است. گلایه اصلی ایشان، مربوط به «بی‌توجهی» جامعه نسبت به حفظ این حرفه اصیل است. مشکلات اصلی که آهنگران سنتی با آن‌ها دست و پنجه نرم می‌کنند، ماهیتی چندوجهی دارند:
- سختی کار فیزیکی: آهنگری یک شغل صرفاً فنی نیست؛ بلکه نیازمند قدرت بدنی فوق‌العاده برای کوبیدن بر فلزات داغ و کنترل مداوم دما و شکل‌دهی است.
- محیط کار نامطلوب: کار در مجاورت کوره‌های پرحرارت، دمای محیط را به شدت بالا برده و شرایط کاری را طاقت‌فرسا می‌سازد.
- بحران جانشینی: شاید بزرگ‌ترین نگرانی، عدم تمایل نسل جدید به یادگیری آهنگری سنتی باشد. این امر زنگ خطری جدی برای انقراض تدریجی این مهارت در سال‌های آتی است.
آهنگری ایرانخواه تبریز، بیش از یک کارگاه تولیدی است؛ این مجموعه، یک سند زنده از تاریخ صنعتی شهر محسوب می‌شود. تداوم فعالیت آن پس از تأسیس توسط احمد ایرانخواه و ادامه راه توسط محمد ایرانخواه، نشان از اهمیت عمیق این هنر دارد. امید است با آگاهی‌بخشی‌های رسانه‌ای و توجه بیشتر مسئولین، از این مشاغل اصیل حمایت شده و جوانان بیشتری دوباره به ارزش و شکوه حرفه‌های سنتی تبریز پی ببرند تا این میراث فولادی، همچنان در بازار شهر بدرخشد.
